Ngộ độc hữu cơ do rơm rạ đầu vụ trên lúa: Nguy cơ, dấu hiệu và giải pháp khắc phục

1. Nguy cơ và tác hại ngộ độc hữu cơ do rơm rạ đầu vụ

Nguyên nhân hình thành

Ở ĐBSCL và nhiều vùng lúa khác, sau thu hoạch, lượng rơm rạ để lại trên đồng rất lớn. Nếu không xử lý triệt để mà vùi trực tiếp xuống đất ngay khi gieo sạ vụ mới, quá trình phân hủy yếm khí của rơm rạ sẽ tạo ra các chất độc như:

Axit hữu cơ (axit acetic, axit lactic).

Khí độc: H₂S (hydro sulfide), CH₄ (metan), CO₂, NH₃.

Các chất khử làm mất cân bằng môi trường đất.

Đây chính là nguyên nhân gây ra hiện tượng “ngộ độc hữu cơ” ở lúa non.

Nguy cơ xảy ra

Vụ Thu Đông và Đông Xuân thường gieo sạ gối ngay sau vụ trước, thời gian nghỉ đất ngắn.

Đất ruộng trũng, ngập nước lâu, hữu cơ tích tụ nhiều.

Rơm rạ không được xử lý bằng nấm Trichoderma hoặc chế phẩm phân hủy, mà chỉ cày vùi thẳng.

Bón nhiều phân đạm sớm, kết hợp đất thiếu oxy → càng dễ phát sinh ngộ độc.

Tác hại đối với cây lúa

Suy yếu bộ rễ: Các khí độc H₂S, CH₄ làm rễ lúa bị thâm đen, rễ non khó mọc, thậm chí chết rễ.

Cây lúa sinh trưởng kém: Lá vàng, thân tím, còi cọc, không đẻ nhánh được.

Mất mật độ: Một số dảnh lúa bị chết hẳn, ruộng bị thưa, phải dặm tốn công.

Giảm năng suất: Lúa chậm phát triển, số nhánh hữu hiệu giảm, ruộng không đồng đều → năng suất giảm 10–30% nếu không xử lý kịp.

Tăng nguy cơ sâu bệnh: Cây yếu dễ bị bệnh đạo ôn, khô vằn, rầy nâu tấn công.

2. Cách nhận biết ngộ độc hữu cơ do rơm rạ đầu vụ

Nông dân có thể dựa vào một số dấu hiệu đặc trưng:

Trên cây lúa

• Cây lúa vàng vọt, chậm phát triển dù đất ẩm và đã bón phân.

• Lá non có màu vàng chanh, một số lá tím đỏ ở chóp.

• Cây không bén rễ, không đẻ nhánh, thậm chí lụi dần.

• Lúa chết rải rác từng bụi hoặc từng mảng, không theo kiểu “cháy từng ổ” như bệnh đạo ôn.

Trên bộ rễ

• Rễ non thâm đen, dễ đứt khi nhổ.

• Không thấy rễ trắng phát triển mới.

• Nếu ngửi đất quanh rễ có mùi hôi chua, mùi trứng thối (H₂S).

• Trên đất và nước ruộng

• Nước ruộng có màu đen, nổi bọt khí.

• Bùn ruộng có mùi hôi chua, thối.

• Khi xới đất lên thấy bọt khí thoát ra.

Phân biệt với bệnh khác

• Ngộ độc hữu cơ: xảy ra sớm, ngay khi lúa mới sạ hoặc cấy, lá vàng đồng loạt, rễ đen.

• Đạo ôn: vết bệnh có hình thoi, cháy cục bộ.

• Thiếu dinh dưỡng: lá vàng đều nhưng rễ vẫn trắng khỏe.

3. Cách xử trí ngộ độc hữu cơ do rơm rạ đầu vụ

Biện pháp ngắn hạn (khi ruộng đã bị ngộ độc)

• Thay nước, tháo rút liên tục: tháo nước độc ra ngoài, lấy nước mới vào, lặp lại 2–3 lần để rửa sạch khí độc.

• Sục bùn, xới đất:khuấy nhẹ đất ruộng để khí độc thoát ra, giúp tăng oxy trong đất, cải thiện hô hấp cho rễ.

• Bón bổ sung phân lân, kali hoặc vôi: Lân/kali giúp phục hồi bộ rễ, thúc cây ra rễ mới. Vôi bột 100–150 kg/ha để khử chua, cải thiện pH.

• Sử dụng chế phẩm vi sinh: Bổ sung chế phẩm chứa Trichoderma, Bacillus để thúc đẩy phân hủy rơm rạ theo hướng hiếu khí.

• Phun phân bón lá: Sử dụng phân bón lá có chứa trung – vi lượng (Zn, Mg, Fe) và acid amin để kích thích cây hồi phục nhanh.

Biện pháp dài hạn (phòng ngừa cho vụ sau)

• Xử lý rơm rạ sau thu hoạch:

• Dùng chế phẩm Trichoderma hoặc men vi sinh phân hủy rơm rạ.

• Cày vùi rơm rạ sớm, cách gieo sạ ít nhất 20–30 ngày.

• Quản lý nước hợp lý: Sau gieo sạ 7–10 ngày, có thể tháo cạn ruộng một lần để đất thoáng khí, giảm khí độc.

• Điều chỉnh phân bón: Giảm lượng đạm đầu vụ, tăng lân và kali để giúp rễ khỏe. Ưu tiên dùng phân hữu cơ hoai mục, phân vi sinh để cải tạo đất.

• Luân canh, xen canh: Nếu điều kiện cho phép, luân canh với màu (ngô, đậu) để đất nghỉ, giảm tồn dư hữu cơ khó phân hủy.

4. Kết luận và gợi mở

Ngộ độc hữu cơ do rơm rạ đầu vụ là vấn đề phổ biến ở các vùng trồng lúa thâm canh, đặc biệt trong điều kiện gieo sạ liên tục 3 vụ/năm. Nếu không nhận biết và xử lý kịp thời, ngộ độc sẽ làm cây lúa còi cọc, thối rễ, chết rải rác, gây thiệt hại nặng về năng suất.

Tuy nhiên, đây cũng là hiện tượng có thể chủ động phòng ngừa: xử lý rơm rạ sớm, dùng chế phẩm sinh học, quản lý nước hợp lý và bón phân cân đối. Khi xảy ra ngộ độc, việc tháo nước, sục bùn, bón vôi và bổ sung dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp cây lúa phục hồi nhanh.

Trong bối cảnh sản xuất lúa hiện đại, vấn đề rơm rạ không chỉ dừng ở chuyện “ngộ độc hữu cơ”. Nó còn gắn với bài toán sản xuất bền vững, giảm phát thải khí nhà kính và tận dụng rơm rạ làm tài nguyên (sản xuất nấm, phân hữu cơ, thức ăn chăn nuôi). Đây là hướng đi cần được đẩy mạnh để vừa bảo vệ cây lúa, vừa nâng cao giá trị từ phụ phẩm nông nghiệp.

BVTV Hậu Giang  là đơn vị uy tín chuyên cung cấp thuốc BVTV chất lượng cao, giúp cây trồng phát triển mạnh mẽ và đạt năng suất tối ưu. Chúng tôi cung cấp đa dạng sản phẩm phân bón, thuốc trừ sâu rầy và bệnh hại với giá cả hợp lý, phù hợp với mọi loại cây trồng và điều kiện canh tác. 

Với kinh nghiệm lâu năm trong ngành, BVTV Hậu Giang cam kết mang lại sản phẩm chính hãng, an toàn và hiệu quả cao. Hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được tư vấn và chọn lựa phân bón phù hợp cho cây trồng của bạn!

Bạn đọc đừng quên theo dõi trang website để đón nhận thêm nhiều tin tức hay và bổ ích khác bạn nhé!

Công Ty TNHH BVTV Hậu Giang

Điện thoại: 0939 878 545

Địa Chỉ: Số 152, Ấp Mỹ Phú, Xã Hoà Mỹ, Huyện Phụng Hiệp, Tỉnh Hậu Giang.

Email: [email protected]

Website: https://baovethucvathaugiang.vn

Fanpage: https://www.facebook.com/61559265712567/