1. Tác động và nguyên tắc quản lý nước trong điều kiện mưa dầm, đất trũng

Vụ Thu Đông 2025 tại Đồng bằng sông Cửu Long được dự báo là sẽ có nhiều biến động về khí hậu, đặc biệt là lượng mưa dầm kéo dài, gây ra nhiều thách thức cho sản xuất lúa. Ở những vùng đất trũng, nước thường rút chậm, gây ngập úng kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh trưởng của cây lúa. Khi ruộng bị ngập trong nhiều ngày, rễ lúa thiếu oxy để hô hấp, các quá trình trao đổi chất bị đình trệ, khiến cây còi cọc, chậm phát triển và dễ chết rũ. Ngoài ra, ngập úng còn tạo điều kiện cho các chất độc như khí H₂S, ion sắt (Fe²⁺) và mangan (Mn²⁺) tích tụ trong đất, gây nên hiện tượng ngộ độc hữu cơ khiến rễ bị cháy đen, lúa khó phục hồi.

Mưa dầm cũng là điều kiện thuận lợi cho các loại sâu bệnh phát sinh và lây lan nhanh chóng. Đạo ôn, bạc lá, lem lép hạt là những bệnh thường gặp khi thời tiết ẩm ướt kéo dài. Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh của ốc bươu vàng trong môi trường nước ngập cùng với cỏ dại thủy sinh như cỏ lác, cỏ cháo hay rau muống đã tạo thêm áp lực cạnh tranh dinh dưỡng với cây lúa, làm cây yếu đi ngay từ giai đoạn đầu vụ. Một tác động đáng lo ngại khác là hiện tượng rửa trôi phân bón. Đạm và kali dễ dàng bị mất theo dòng nước, dẫn đến đất mất cân đối dinh dưỡng, khiến cây lúa “lì đọt”, chậm phát triển, người nông dân lại phải tốn thêm chi phí bổ sung phân bón.

Hệ quả cuối cùng là năng suất và chất lượng lúa bị giảm sút rõ rệt. Giai đoạn trổ và chín gặp mưa kéo dài làm hạt lúa lép nhiều hơn, tỷ lệ hạt chắc giảm, gạo thành phẩm kém chất lượng. Toàn bộ vụ mùa vì thế mà mất giá trị, dù đã bỏ ra nhiều công sức và chi phí.

Để đối phó với những thách thức đó, việc quản lý nước ruộng trong vụ Thu Đông 2025 cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản. Trước hết là nguyên tắc thoát nước nhanh khi ruộng bị ngập, nhưng đồng thời giữ nước vừa đủ khi cây cần, không để khô hạn quá mức. Nước trong ruộng luôn phải ở mức “đủ nhưng không dư”, nghĩa là phải linh hoạt điều chỉnh theo từng giai đoạn sinh trưởng của cây lúa. Song song với đó, cần san phẳng mặt ruộng để nước phân bổ đồng đều, tránh tình trạng nơi quá sâu bị ngập úng còn nơi cao lại thiếu nước. Một nguyên tắc quan trọng khác là kết hợp biện pháp giống, phân bón và kỹ thuật đồng bộ để tăng sức chống chịu tự nhiên cho cây. Cuối cùng, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, người nông dân cần ứng dụng công nghệ và theo dõi sát sao dự báo thời tiết để chủ động trong mọi tình huống.

2. Giải pháp quản lý nước chi tiết trong vụ Thu Đông 2025

Quản lý nước ruộng lúa trong điều kiện mưa dầm và đất trũng không thể áp dụng một cách đồng loạt cho tất cả các giai đoạn sinh trưởng, mà phải có sự điều chỉnh phù hợp. Ở giai đoạn mạ và lúa con, tức từ khi gieo sạ đến 20 ngày tuổi, bộ rễ còn rất yếu, dễ bị thối rữa nếu nước ngập quá sâu. Do đó, mực nước ruộng chỉ nên giữ ở mức nông từ 2 đến 3 cm và cần thoát nhanh khi mưa lớn. Bà con có thể đặt lưới chắn ở miệng cống để ngăn ốc bươu vàng theo dòng nước vào ruộng. Khi cây lúa đã bắt đầu bén rễ, nước chỉ nên giữ vừa đủ ẩm, không để ngập quá lâu.

Đến giai đoạn đẻ nhánh, từ 20 đến 40 ngày sau sạ, cây lúa cần nhiều dinh dưỡng và oxy để phát triển hệ rễ và tăng số nhánh hữu hiệu. Mực nước thích hợp là từ 5 đến 7 cm, nhưng không nên giữ liên tục. Cứ khoảng 7 đến 10 ngày nên rút cạn nước cho đất nứt chân chim, rồi đưa nước vào lại. Cách làm này giúp đất thông thoáng, hạn chế khí độc tích tụ, đồng thời giúp bộ rễ khỏe mạnh hơn. Khi bón phân, đặc biệt là phân đạm, cần giữ mực nước nông để tránh rửa trôi, giúp cây hấp thu tốt hơn.

Giai đoạn làm đòng và trổ, từ 40 đến 70 ngày, là giai đoạn quyết định đến năng suất. Nước ruộng cần được giữ ổn định ở mức 7 đến 10 cm. Nước đủ sâu sẽ duy trì nhiệt độ và độ ẩm đồng đều, giảm sốc môi trường và bảo vệ bông lúa khỏi tác động xấu của thời tiết. Tuy nhiên, nếu mưa kéo dài làm nước dâng quá cao trên 15 cm thì phải nhanh chóng thoát bớt để tránh bông lúa bị ngập. Ngay sau những trận mưa dầm, bà con cần phun thuốc phòng bệnh đạo ôn cổ bông và lem lép hạt để bảo vệ năng suất.

Khi lúa đã chín, tức khoảng 70 ngày trở đi cho đến thu hoạch, nước ruộng cần được rút từ từ, bắt đầu trước ngày gặt khoảng 10 đến 15 ngày. Ruộng khô ráo giúp hạt chắc hơn, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hoạch. Nếu gặp mưa lớn vào giai đoạn này, cần thoát nước ngay để hạn chế đổ ngã và giảm thiểu tình trạng hạt bị mốc.

Ngoài việc điều tiết nước theo giai đoạn, các biện pháp hỗ trợ kỹ thuật cũng rất quan trọng. San phẳng mặt ruộng bằng công nghệ laser là một giải pháp bền vững, giúp nước phân bổ đều, tiết kiệm được 15 đến 20% lượng nước tưới và giảm hẳn tình trạng ngập úng cục bộ. Hệ thống bờ bao và cống rãnh phải được gia cố chắc chắn, đảm bảo kiểm soát dòng nước ra vào linh hoạt. Về giống lúa, bà con nên chọn những giống ngắn ngày, kháng bệnh và có khả năng chịu ngập tương đối tốt như OM 5451, OM 18, ST24, ST25. Song song đó, cách bón phân cũng cần được điều chỉnh hợp lý. Phân chậm tan, bón vùi hoặc bón tập trung vào thời điểm đất có độ ẩm thích hợp sẽ hạn chế rửa trôi và giúp cây lúa hấp thu hiệu quả hơn. Việc cân đối dinh dưỡng với tỷ lệ hợp lý giữa N, P và K, đồng thời bổ sung thêm vi lượng như kẽm và silic, sẽ giúp cây cứng thân, chống đổ ngã và hạn chế sâu bệnh.

Trong thời đại công nghệ, người nông dân có thể tận dụng điện thoại thông minh để theo dõi dự báo thời tiết, cảnh báo mưa bão và triều cường. Các thiết bị như máy bơm điện, bơm dầu cần được chuẩn bị sẵn sàng để đối phó khi ruộng ngập sâu. Ở một số nơi, bà con đã thử nghiệm van xả nước tự động, vừa tiết kiệm công lao động, vừa phản ứng nhanh khi mưa lớn kéo dài.

3. Kịch bản quản lý nước trong vụ Thu Đông 2025

Một trong những điểm khác biệt của vụ Thu Đông 2025 là tính bất thường của khí hậu. Lượng mưa được dự báo cao hơn trung bình nhiều năm, nhưng không đều, lúc thì dồn dập kéo dài, lúc lại nắng gắt xen kẽ. Vì vậy, bà con cần chuẩn bị nhiều kịch bản ứng phó khác nhau để đảm bảo sản xuất an toàn.

Trong trường hợp mưa dầm kéo dài 7 đến 10 ngày, nguy cơ lớn nhất là ruộng ngập úng liên tục, rễ lúa thiếu oxy và các bệnh hại như đạo ôn, vàng lá dễ phát sinh. Giải pháp là mở toàn bộ cống để thoát nước nhanh nhất, kết hợp dùng máy bơm nếu đất trũng khó thoát. Khi nước đã rút, cần bón bổ sung phân lân hoặc kali để kích thích rễ phục hồi. Ngay khi trời hửng nắng, phải tiến hành phun thuốc phòng bệnh đạo ôn để ngăn dịch lây lan.

Một tình huống phổ biến khác là ruộng ở vùng trũng nước rút chậm, có khi đọng lại từ 5 đến 7 ngày, khiến lúa chết loang lổ. Trong trường hợp này, bà con nên đào thêm các rãnh phụ để dẫn nước ra kênh, hoặc san gạt đất thành mô cao để gieo bổ sung tại chỗ lúa bị thiệt hại. Về lâu dài, cần nghĩ đến cải tạo ruộng bằng cách bồi đất hoặc áp dụng kỹ thuật san phẳng mặt ruộng để tránh tái diễn tình trạng này.

Nếu mưa lớn trùng vào giai đoạn trổ, nguy cơ hạt phấn bị hỏng và tỷ lệ lép hạt cao là điều khó tránh khỏi. Lúc này, cần duy trì mực nước không quá 7 đến 8 cm, tuyệt đối không để nước dâng cao ngập bông lúa. Sau mưa phải nhanh chóng tháo bớt nước, đồng thời phun phòng lem lép hạt và đạo ôn cổ bông để bảo vệ năng suất.

Thời tiết mưa nắng xen kẽ cũng là kịch bản đáng lưu ý. Cây lúa dễ bị sốc nước, rễ và thân khó thích ứng, đồng thời nấm bệnh có cơ hội phát triển mạnh. Để hạn chế, bà con cần điều tiết nước ở mức trung bình, không để ruộng quá khô hoặc quá ngập. Có thể bổ sung thêm phân kali và silic để tăng sức chống chịu, giúp cây cứng thân và chống đổ ngã. Việc thăm đồng thường xuyên để phát hiện sớm dấu hiệu bệnh cũng rất quan trọng.

Cuối cùng, một kịch bản không thể bỏ qua là tình huống mưa lớn xuất hiện ngay cuối vụ, khi lúa đã chín. Lúc này, nguy cơ lớn nhất là lúa ngã rạp, khó thu hoạch và hạt gạo bị mốc. Cách xử lý là thu hoạch sớm hơn 5 đến 7 ngày nếu dự báo có bão hoặc áp thấp nhiệt đới. Máy gặt đập liên hợp nên được chuẩn bị sẵn để rút ngắn thời gian thu hoạch. Sau khi gặt, cần nhanh chóng đưa lúa vào nơi bảo quản khô ráo, không để ngoài đồng quá lâu vì dễ bị hỏng.

4. Kinh nghiệm thực tế và tổng kết

Thực tế nhiều nông dân đã đúc kết được những kinh nghiệm quý báu trong việc quản lý nước. Một kinh nghiệm dân gian thường được nhắc lại là “không để ruộng khô nứt, cũng không để ngập quá gối”. Đây là một quy tắc đơn giản nhưng rất chính xác trong canh tác lúa nước. Ở những vùng thấp, người dân luôn chuẩn bị sẵn máy bơm để sẵn sàng đối phó khi mưa lớn kéo dài. Một số hộ còn kết hợp nuôi cá, nuôi vịt trong ruộng lúa, vừa tạo thêm nguồn thu nhập, vừa góp phần kiểm soát ốc bươu vàng, cỏ dại và sâu hại. Điểm quan trọng nhất là thăm đồng thường xuyên, quan sát kỹ rễ, lá và mực nước để kịp thời điều chỉnh trước khi thiệt hại xảy ra.

Từ những phân tích và giải pháp trên, có thể thấy rằng vụ Thu Đông 2025 với đặc điểm mưa dầm và đất trũng là một thử thách lớn nhưng không phải là không thể vượt qua. Điều cốt lõi là người nông dân phải nắm vững nguyên tắc điều tiết nước, áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật, và quan trọng hơn là chủ động xây dựng nhiều kịch bản ứng phó khác nhau. Khi làm tốt công tác quản lý nước, bà con không chỉ hạn chế được rủi ro sâu bệnh, giảm chi phí sản xuất mà còn bảo vệ được năng suất và chất lượng hạt lúa.

Quản lý nước không chỉ là biện pháp kỹ thuật đơn thuần mà còn là chìa khóa để nâng cao hiệu quả kinh tế, ổn định cuộc sống cho bà con nông dân và đóng góp vào vị thế cạnh tranh của hạt gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. Vụ Thu Đông 2025 chính là cơ hội để khẳng định rằng, với sự chuẩn bị chu đáo và cách làm khoa học, người nông dân hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội, giữ vững mùa vàng bất chấp sự khắc nghiệt của thời tiết.

Quản lý nước không chỉ là biện pháp kỹ thuật đơn thuần mà còn là chìa khóa để nâng cao hiệu quả kinh tế, ổn định cuộc sống cho bà con nông dân và đóng góp vào vị thế cạnh tranh của hạt gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. Vụ Thu Đông 2025 chính là cơ hội để khẳng định rằng, với sự chuẩn bị chu đáo và cách làm khoa học, người nông dân hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội, giữ vững mùa vàng bất chấp sự khắc nghiệt của thời tiết.